Załącznik do uchwały
Komitetu Mikrobiologii PAN
z dnia 18 kwietnia 2012 r.
Uzasadnienie apelu do Władz Polskiej Akademii Nauk o wystąpienie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego o podjęcie niezwłocznych i intensywnych działań zmierzających do jak najszybszych zmian w przepisach prawa, które umożliwiłyby zwolnienie wydatków dokonywanych w celu prowadzenia badań naukowych z obowiązku stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych
W ostatnich latach obserwujemy w Polsce znacznie zwiększenie się możliwości uzyskiwania przez aktywnych pracowników jednostek naukowych środków na prace naukowe i badawczo-rozwojowe. Dzieje się tak za sprawą rozbudowywania programów grantowych, dających możliwości konkurowania o środki na badania praktycznie każdemu badaczowi – od osób początkujących do doświadczonych naukowców. Taki stan rzeczy jest niewątpliwą zasługą działań Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW). Należałoby zatem spodziewać się istotnego wzrostu poziomu prac naukowych w Polsce. Niestety istnieje ogromne niebezpieczeństwo zniweczenia starań MNiSW w tym zakresie. Stosowanie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych do wydatków związanych z badaniami naukowymi i pracami badawczo-rozwojowymi grozi bowiem nie tylko ogromnym marnotrawieniem środków publicznych przeznaczonych na działalność naukową, ale także drastycznym obniżeniem poziomu prowadzonych badań w Polsce i kryzysem w nauce, z którego wyjście może okazać się niemożliwe przez długie lata. Poniżej przedstawione jest szczegółowe uzasadnienie takiego twierdzenia, na podstawie którego Komitet Mikrobiologii PAN apeluje o podjęcie stosownych działań w celu zapobieżenia takiemu rozwojowi wypadków.
Z definicji badań naukowych wynika, że są to działania prowadzące do odkrywania nieznanych wcześniej zjawisk, procesów czy mechanizmów. Dotyczy to nie tylko dyscyplin eksperymentalnych, takich jak mikrobiologia (znajdująca się w polu zainteresowań Komitetu Mikrobiologii PAN, podejmującego uchwałę, do której sporządzony jest ten załącznik), ale wszystkich badań naukowych. Na bazie tej definicji jest oczywiste, że przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych praktycznie uniemożliwiają efektywne prowadzenie badań naukowych oraz prac badawczo-rozwojowych. Konieczność dokonywania wcześniejszych, długoterminowych planów zakupów i usług, a także przeprowadzanie długotrwałych procedur przetargowych, stoją bowiem w oczywistej sprzeczności ze specyfiką takich prac, które polegają na odkrywaniu czegoś nowego. Z tej specyfiki wynika konieczność szybkiego decydowania o rodzaju dokonywanego zakupu lub zlecanej usługi i absolutnej niemożliwości dokładnego wcześniejszego przewidzenia zarówno ilości jak i rodzaju niezbędnych do badań materiałów jak również rodzaju i częstości koniecznych usług. Każdy następny zakup czy każda następna usługa, niezbędne do prowadzenia badań naukowych, zależą bowiem bezpośrednio od wyników poprzedniego etapu tych badań, często trwającego bardzo krótko (np. pojedynczego eksperymentu, analizy itd.). Jeśli można przewidzieć wcześniej rodzaj i ilość zakupów oraz usług niezbędnych do prowadzenia danej działalności, to taka działalność z definicji nie może być badaniami naukowymi, polegającymi na odkrywaniu nieznanego.
Należy zdecydowanie podkreślić, że stosowanie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych do wydatków niezbędnych do prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych jest w ewidentnej sprzeczności z przepisami ustawy o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r. (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.). Art. 44 ust. 3 tej ustawy mówi bowiem:
„Wydatki publiczne powinny być dokonywane:
1)w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:
a.uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,
b.optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;
2)w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;
3)w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.”
Stosowanie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych do realizowania wydatków w celu prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych całkowicie uniemożliwia postępowanie zgodne z postanowieniami Art. 44 ust. 3 ustawy o finansach publicznych. Przeprowadzanie procedur przetargowych, z wielu względów, ale przede wszystkim w rezultacie braku możliwości podejmowania szybkich decyzji co do zakupów i usług oraz braku możliwości dokonywania wyborów takich materiałów i takich usług, które pozwalają na porównania wyników przeprowadzonych prac z wynikami innych badań, pociąga za sobą następujące skutki:
•przekreśla możliwość uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów (co stanowi zaprzeczenie Art. 44 ust. 3 pkt 1a ustawy o finansach publicznych),
•wyklucza dokonanie optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów badawczych (co stanowi zaprzeczenie Art. 44 ust. 3 pkt 1b ustawy o finansach publicznych),
•nie daje żadnych szans na terminową realizację zadań (co stanowi zaprzeczenie Art. 44 ust. 3 pkt 2 ustawy o finansach publicznych),
•uniemożliwia wywiązanie się z terminów wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań wobec podmiotów przekazujących środki na wykonanie badań naukowych lub prac badawczo-rozwojowych (co stanowi zaprzeczenie Art. 44 ust. 3 pkt 3 ustawy o finansach publicznych).
Zatem stosowanie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych przy prowadzeniu badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych w sposób bezwzględny wymusza złamanie przepisów określonych w ustawie o finansach publicznych. Ponadto wydłużający się termin rozpoczęcia realizacji projektów, w wyniku oczekiwania na rozstrzygnięcia przetargów, stanowi realne zagrożenie, że osiągnięte ostatecznie wyniki badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych nie będą już ani pionierskie ani innowacyjne. Taki stan rzeczy drastycznie ogranicza możliwości prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych w Polsce na wysokim poziomie.